Gdańskie początki amerykańskiego bohatera. Historia Friedricha von Steuben (2024)

Czteroletni syn pruskiego oficera wrosyjskiej służbie przyglądał się oblężeniu Gdańska w1734 r., by po latach dorzucić swój kamyczek do zwycięstw amerykańskiej armii wwojnie oniepodległość toczonej zWielką Brytanią.

Po elekcji na króla Polski Stanisława Leszczyńskiego wkraju wybuchła wojna, wywołana przez zwolenników innego pretendenta do polskiego tronu Augusta III popieranego przez Rosję. Leszczyński schronił się wówczas wGdańsku, gdzie czekał - jak się później okazało nieskutecznie - na posiłki od swojego zięcia, króla Francji. Wiosną 1734 r. miasto znalazło się woblężeniu.

Władze Gdańska dobrze zdawały sobie sprawę ze zbliżającego się zagrożenia. Zaciągnięto nowych żołnierzy do miejskiego garnizonu, postawiono wstan gotowości chorągwie obywatelskie, Młodą Drużynę, sznapchanów imilicję krajową. Wydano nowe rozporządzenia, wtym, jak chronić domy przed pociskami burzącymi izapalającymi (tzw. brandkule).

Francuski ambasador Monti ściągnął ze Szwecji ok. 200 ochotników, głównie oficerów. Dofinansował również utworzenie nowego regimentu królewskich dragonów. Zkrólem przybyła również jego gwardia, jednak starym zwyczajem nie mogła wejść do miasta irozłożyła się obozem pod wałami. Łącznie obrońcy dysponowali około 13-14 tysiącami zbrojnych.

Rosyjskie oddziały przybyły pod miasto na początku rok 1734. Pierwsze walki stoczono oStare Szkoty iOrunię. Podczas nocnego ataku na początku maja Rosjanie zdobyli Szaniec Letni na wyspie Ostrów, który zabezpieczał komunikację miasta ztwierdzą Wisłoujście. Szturm zamienił się wkrwawą jatkę, zginęła, była ranna, już trafiła do niewoli większość gdańskich obrońców szańca. Ten sukces utwierdził Rosjan wprzekonaniu, że podczas nocnych walk miejscy żołnierze nie są wstanie stawić czoła regularnej armii.

Dowodzący siłami moskiewskimi, Burkhard ChristophGraf vonMünnich, postanowił spróbować powtórzyć sukces izaatakować samo miasto. Jako cel ataku wybrano okolice bramy Siedleckiej/Majorów. Dokładnie rawelin bastionu Kessel/Neubauera, flankujący umocnienia Góry Gradowej.

Atak od strony Wrzeszcza byłby zbyt ryzykowny ze względu na masyw Bastionu Jerozolimskiego iresztę znajdujących się tam umocnień. Podejścia pod miasto od strony południowo-wschodniej były zalane, oataku na Biskupią Górę nie było nawet co marzyć. Bastion Kessel znajdował się na wprost obozu rosyjskiego na Cygańskiej Górze ipodejście pod niego było dość łagodne.

W tym obozie przebywał człowiek, który powinien nas zainteresować. Warmii rosyjskiej, od czasów Piotra Wielkiego, służyło wielu obco*krajowców. Najczęściej zajmowali wysokie, oficerskie stanowiska. Byli wśród nich iIrlandczycy, Anglicy, Francuzi, ale największą grupę stanowili Niemcy.

Nie było to niczym zaskakującym warmiach XVIII stulecia. Pojecie narodowości wdzisiejszym tego słowa znaczeniu nie istniało. Fachowcy, żołnierze zaciągali się do różnych armii europejskich, często wędrując po kontynencie podczas całego swojego życia. Służyło się wtedy konkretnemu władcy, anie państwu.

Rosjanie kusili takich specjalistów wysokimi żołdami imożliwością niezłej kariery. Jednym ztakich ludzi był baron Wilhelm von Steuben. Urodzony wroku 1699, już jako szesnastolatek założył mundur. Zaczynał karierę wojskową warmii pruskiej wregimencie piechoty, w1727 r. znalazł się wkrólewskim korpusie inżynierów, czyli był specjalistą od budowy izdobywania wojskowych umocnień, budowy przepraw itp.

Na początku lat 30. XVIII wieku przeszedł do armii rosyjskiej. Jednak wroku 1730 wdomu barona miało miejsce wydarzenie, które będzie miało wpływ na losy nie tylko samego barona, ale ipaństwa, które dopiero miało powstać. 17 września urodził się syn Wilhelma iElizabeth von Steuben, na chrzcie nadano mu imiona Friedrich Wilhelm Ludolf Gerhard Augustin von Steuben.

Mały Friedrich towarzyszył ojcu podczas jego wojennych wypraw. Razem znim trafił również do obozu na Cygańskiej Górze. Zapewne czterolatek niewiele pamiętał zwydarzeń dnia 9 maja 1734. Zdrugiej strony wtak młodym umyśle mogły wyryć się sceny kolumn żołnierzy, huku dział, widok rannych oraz ojca oficera.

Wilhelm miał ważne zadanie podczas planowanego przez Münnich szturmu na bastion Kessel. Rosjanie 8 maja dobrze przyjrzeli się gdańskim fortyfikacjom. Plan był prosty, zaskoczyć po zmroku przeciwnika, zdobyć bastion inastępnie uderzyć na lewo iopanować całość fortyfikacji Góry Gradowej.

Do tego celu przygotowano 8 tysięcy żołnierzy, muszkieterów igrenadierów (ci mieli za zadanie zasypać obrońców granatami), całość sił podzielono na trzy kolumny szturmowe, dowództwo jednej znich otrzymał właśnie Wilhelm von Steuben.

Wieczorem wobozie wydano żołnierzom dodatkowe porcje gorzałki. Część znich miała nieść drabiny, latarnie iwiązki faszyny służącej do zasypywania fos.

Jak wyglądało pożegnanie Wilhelma zmałym Friedrichem? Możemy się tylko domyślać. Teoretycznie czterolatek mógł już spać, ale pamiętajmy, że na początku maja zmierzch zaczyna się dość późno. Być może ojciec utulił syna na pożegnanie, może ucałował jego główkę. Nie miał zapewne na to zbyt wiele czasu, musiał zająć pozycje przy swoich żołnierzach.

Po siódmej wieczorem wszyscy byli już gotowi. Rosjanie zaczęli zbliżać się do gdańskich umocnień, ukryci za swoimi okopami. Ogodzinie 22 ciepły majowy wieczór rozdarł ryk dwóch potężnych rosyjskich moździerzy, równocześnie ruszyły pozorowane ataki na Bramę Oliwską iBiskupią Górę. Trzy główne kolumny wmilczeniu ruszyły do ataku.

Jednak osiem tysięcy ludzi musiało wywoływać hałas, odgłosem nóg, szczękiem broni itp. Mniej więcej wrejonie skrzyżowania dzisiejszych ulic Dąbrowskiego iPowstańców Warszawskich Rosjan dosięgła pierwsza salwa gdańskiej artylerii. Ogniem tym kierowało dwóch francuskich oficerów na usługach miejskiego garnizonu. Kościelne dzwony wezwały obrońców na wały.

Atakowanego odcinka bronili umundurowani na ciemnoniebiesko żołnierze miejskiego regimentu garnizonowego, wsparli ich królewscy dragoni. Mimo pierwszego sukcesu, którym było zdobycie rawelinu, Rosjanie zostali zatrzymani przed głównymi fortyfikacjami.

Strzelcy gdańscy, sznapchani, zabili lub ranili większość carskich oficerów imuzyków, paraliżując tym samym cały system dowodzenia. Stłoczona masa kilku tysięcy Rosjan była idealnym celem dla miejskich armat, muszkietów igranatów. Mordercza walka trwała do 4-5 nad ranem.

Rosjanie stracili od 1400 do 4000 rannych izabitych (źródła podają różnie), po stronie gdańskiej straty policzono na około 100 ludzi. Faktycznie była to rzeź inajwiększe zwycięstwo regularnych wojsk gdańskich nad obcą armią.

Możemy sobie tylko wyobrazić wygląd rosyjskiego obozu na drugi dzień rano, zapach spalonego prochu, stosy trupów, setki rannych. To wszystko widział mały Friedrich, rany nie ominęły również jego ojca, który - na szczęścia dla malca - przeżył.

Jak potoczyły się dalsze losy Friedricha? W1740 r. jego ojciec powrócił do pruskiej służby. Syn uczył się wNysie iWrocławiu, wszkołach prowadzonych przez Jezuitów. Wwieku 17 lat wstąpił do pruskiej armii. Walczył wwojnie siedmioletniej. Został ranny pod Pragą wroku 1757, drugi raz pod Kunersdorfem w1759.

W 1763 roku, zwolniony zarmii, został bez pracy. Pod koniec życia wspominał, że prawdziwym powodem odejścia były problemy, wjakie się niefortunnie wplątał, wtym złośliwość osoby trzeciej . Od tego czasu starał się znaleźć dla siebie jakieś zajęcie, niestety żadne nie odpowiadało do końca jego ambicjom.

1 grudnia 1777 zaczął się nowy etap jego życia. Razem zkilkoma towarzyszami tego dnia zszedł zpokładu statku na kontynent amerykański. Postanowili wesprzeć walczącą przeciw koronie brytyjskiej Armię Kontynentalną Jerzego Waszyngtona.

Wojna dawnych kolonii przeciw koronie trwała już od dwóch lat. Jednak złożona zfarmerów, kupców, rzemieślników iprawników armia słabo dawała sobie radę wwalce zzawodowymi "czerwonymi kurtkami", jak popularnie nazywano brytyjskich żołnierzy.

Umiejętności von Steubena okazały się wiec dla Waszyngtona darem losu. 23 lutego 1778 roku Friedrich przybył do zimowego obozu Armii Kontynentalnej wValley Forge. To, co zobaczył, nie mogło go napawać optymizmem. Żołnierze byli głodni, kiepsko umundurowani, zarośnięci iniezdyscyplinowani.

Dla oficera, który nawykł do widoku europejskich regularnych armii, musiał to być szok. Jednak on potraktował to jako wyzwanie. Zmodyfikował pruski regulamin dla piechoty tworząc nowy, przeznaczony do szybkiego szkolenia armii złożonej głównie zochotników. Regulations for the Order and Discipline of the Troops of United States stał się fundamentem późniejszych sukcesów armii amerykańskiej. Ten regulamin obowiązywał aż do roku 1814! Steuben brał później czynny udział wielu kampaniach amerykańskiej wojny oniepodległość.

Czy obserwując szturmy jednostek amerykańskich iich francuskich sojuszników na fortyfikacje brytyjskie pod Yorktown, gdzieś wpamięci powracały mu obrazy zroku 1734 obozu pod Gdańskiem?

Faktem jest, że został jednym zamerykańskich bohaterów, podobnie jak inni obco*krajowcy Tadeusz Kościuszko, Marie Joseph de La Fayette czy Kazimierz Pułaski. Ten ostatni zwany jest ojcem amerykańskiej kawalerii. Steuben był ojcem nowoczesnej amerykańskiej piechoty.

Warto pamiętać otym, że po raz pierwszy bitewnego prochu powąchał właśnie pod Górą Gradową.

Zmarł 28 listopada 1794 roku.